شیراز تحلیل – زنگ خطر آتش‌سوزی که مهیب‌ترین و جدی‌ترین تهدید سالیانه جنگل‌های فارس محسوب می‌شود با شروع گرما به صدا درآمده و این استان در حال حاضر آماده رویارویی با آتش‌سوزی‌های احتمالی در تابستان ۱۴۰۲ شده است.
به گزارش شیراز تحلیل،آتش سوزی در جنگل‌های ایران در سال‌های اخیر بخش وسیعی از این اکوسیستم‌های ارزشمند را نابود کرده و افزون بر خسارت‌های اقتصادی و آلودگی‌های محیط زیستی در از بین بردن گونه‌های گیاهی و جانوری منحصربه‌فرد این جنگل‌ها و کاهش تنوع زیستی نیز تأثیر مهمی داشته است. همچنین این آتش‌سوزی‌ها موجب افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای شده که این مسئله هم گرمایش این اکوسیستم‌ها و افزایش وقوع آتش‌سوزی‌های متعاقب در این جنگل‌ها را به همراه داشته است.
عوامل انسانی علت اصلی آتش‌سوزی
در حال حاضر گفته می‌شود که عامل ۹۰ درصد از کل آتش سوزی‌های سال‌های گذشته به‌ویژه در ایران عامل انسانی است. سالانه ۱۵ تا ۱۶ هزار هکتار از منابع طبیعی از جمله جنگل و مرتع کشور دچار آتش‌سوزی می‌شوند به گونه‌ای که در یک دهه گذشته یعنی از سال ۱۳۸۸ تا سال ۱۳۹۸ نزدیک‌به ۱۴ هزار مورد آتش سوزی در جنگل‌های کشور گزارش شده است.
کاهش ۷۰ درصدی آتش‌سوزی در کشور
هرچند به گفته مسئولان آمار آتش سوزی جنگل در سال‌های اخیر روند کاهشی داشته است و سال به سال از وقوع این حادثه ها کاسته می‌شود. در بهمن ماه ۱۴۰۱ معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اعلام کرد که آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی و جنگلی به لحاظ تعداد و وسعت حادثه در ۹ ماهه سال ۱۴۰۱ به نسبت مدت مشابه سال گذشته ۷۰ درصد کاهش یافته است.
با این حال همه ساله با شروع فصل گرما، مناطق وسیعی از جنگل‌های کشور دچار حریق می‌شود. در استان فارس نیز همزمان با آغاز فصل گرما بحران آتش‌سوزی به عنوان بزرگترین بحران و مهمترین دغدغه دوستداران طبیعت گریبانگیر این استان پهناور مطرح می‌شود.
هر سال در این فصل ده‌ها هکتار از عرصه‌های طبیعی استان عمدتا با دخالت انسان در آتش می سوزد و تلی از خاکستر در زیستگاه ها و رویشگاه‌های طبیعی این استان برجای می‌ماند. یکی از مهمترین مشکلات استان فارس در سال‌های اخیر که موجبات خسارت‌های طبیعی و ایجاد هزینه‌های مالی سنگین و داغدار شدن خانواده‌ها و مردم را فراهم کرده وقوع غیر معمول آتش سوزی در نقاط مختلف استان است؛ آتش‌سوزی‌هایی که به گفته کارشناسان و فعالان محیط‌زیست بیش از ۹۵% آنها عامل انسانی دارد و چه بسا اکثر این آتش‌سوزی‌ها غیر عمدی و در اثر بی‌احتیاطی و بی‌اطلاعی افراد ایجاد می‌شود؛ آتش‌سوزی‌هایی که خسارت‌های سنگینی را به جا می‌گذارد و انسان‌های بسیاری را به کام مرگ می‌کشاند.
کاهش ۹۴ درصدی آتش‌سوزی در استان فارس
طبق آمارها ۱۳.۴ میلیون هکتار عرصه جنگلی و ۸۰ میلیون هکتار عرصه مرتعی در کشور وجود دارد که ۲.۲ میلیون هکتار از کل جنگل‌های کشور در فارس واقع شده که برابر با حدود ۱۸ درصد از کل مساحت این استان است. این در حالیست که حدود ۶۴ درصد آتش سوزی های سال ۱۴۰۰ کشور مربوط به استان فارس بود اما مسئولان و متولیان امر در سال ۱۴۰۱ از کاهش ۹۴ درصدی این گونه حوادث در سال ۱۴۰۱ خبر دادند. آنها معتقدند سال ۱۴۰۰ حدود ۷۰۰ فقره آتش سوزی در منابع طبیعی استان فارس رخ داد که این آمار در سال ۱۴۰۱ به حدود ۲۰۰ فقره رسید و وسعت آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی نیز ۹۴ درصد کاهش یافت.
گرمای زودرس در استان فارس و افزایش احتمال آتش‌سوزی
امسال اما استان فارس در مقایسه با سال‌های گذشته با گرمای زودرس هوا روبه رو شده است. به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری فارس در پی بارندگی‌های خوب امسال و پوشش گیاهی موجود احتمال بروز و افزایش آتش سوزی در منابع طبیعی این استان در فصل گرما زیاد است و از این رو نشست های متعددی طی ماه‌های اخیر برای آمادگی و مقابله با آن در سطح استان برگزار شده و دستگاه های اجرایی از جمله منابع طبیعی، محیط زیست و جهاد کشاورزی برای مقابله با آتش سوزی‌های احتمالی در آماده باش قرار دارند.
این موضوع باعث شده فعالان محیط‌زیست و مسئولان در حوزه منابع طبیعی نیز با برنامه‌ریزی درست و مناسب همراه با دانش و آگاهی در مورد نحوه حفاظت از مراتع و جنگل‌ها زمینه مقابله با آتش‌سوزی‌های احتمالی در جنگل‌ها و مراتع استان فارس را فراهم کنند.
نقش مهم آموزش در کنترل و پیشگیری از آتش‌سوزی
برخی از صاحبنظران هم معتقدند آموزش نقش مهمی در کنترل و پیشگیری از آتش‌سوزی ایفا می‌کند و این امر مهم باید در شهرستان‌های مختلف استان در دستورکار قرار بگیرد. در واقع افزایش میزان حساسیت مردم به صیانت از جنگل ها عامل مهمی برای کاهش آتش‌سوزی به شمار می‌رود چراکه آموزش موجب می‌شود تا فرهنگ صیانت و حمایت از طبیعت در میان مردم نهادینه و حساسیت مردم به نگهداری از این منابع بیشتر شود.
کارشناس ارشد آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزدار استان فارس در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: گرمای زوردس هوای فارس امسال نسبت به مدت مشابه در سال‌های گذشته به شدت محسوس است و استان فارس به واسطه شرایط آب و هوایی زودتر وارد فصل گرما شده است. طبیعی است که در چنین شرایطی گونه‌های مرتعی زودتر خشک می‌شوند و احتمال بروز آتش‌سوزی را بالا می‌برند.
آموزش رکن اصلی مقابله با آتش‌سوزی
سیدکاظم موسوی آموزش را رکن اصلی مقابله با آتش‌سوزی جنگل‌ها دانست و گفت: ما آموزش را به عنوان مهمترین راهکار برای کنترل و پیشگیری از آتش‌سوزی‌ها قلمداد می‌کنیم. بر همین اساس افزون بر برگزاری پنج کارگاه در شیراز اقدام به برگزاری ۲۸ کارگاه در استان فارس کرده‌ایم. در واقع بیش از ۳۰ کارگاه در استان برگزار شده و تمام تلاش خود را به کار گرفتیم که مناطق بحرانی به ویژه شهرستان‌های جنوب استان را در اولویت قرار دهیم.
وی اضافه کرد: این کارگاه‌ها به صورت مستمر و هر روز در شهرستان‌های مختلف استان با حضور دهیاران، بهره‌برداران و شوراهای اسلامی برگزار می‌شود و گاهی در یک روز اقدام به برگزاری ۲کارگاه می‌کنیم.
این مدرس دوره‌های حریق گفت: در حال حاضر از تجهیزات و امکانات بهتر و بیشتری نسبت به سال گذشته برخوردار هستیم و تعداد بسیاری دمنده اطفا حریق خریداری و میان بهره‌برداران توزیع شده است. به عنوان مثال در همین هفته حدود ۱۰ دستگاه دمنده صورتجلسه و به دهیاران بخش ارژن تحویل داده شده تا در صورت بروز حادثه آتش‌سوزی در این منطقه آمادگی لازم را برای مقابله با آن داشته باشند. این در حالیست که هر دستگاه دمنده توان و ظرفیت بین ۳۰ تا ۴۰ نفر نیروی انسانی را دارد.
مجهز شدن تمام استان به تجهیزات مهار آتش
وی تأکید کرد: هم‌اکنون تمام استان به تجهیزات و امکانات مهار آتش مجهز شده و در شهرستان‌های مختلف به ویژه در لارستان یک دمنده در اختیار هر دامدار و یا عشایر قرار گرفته است. همچنین تعداد قُرُقبان‌ها در مناطق بحرانی و مستعد حریق افزایش یافته و تعدادی تفاهمنامه با کارخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی مختلف برای خریداری تجهیزات مورد نیاز منعقد و از ظرفیت خیرین هم در این زمینه بهره گرفته شده است.
موسوی با اشاره به شعاری مبنی بر اینکه «اگر زبان آتش را بلد باشیم می‌توانیم زبانه‌های آتش را مهار کنیم» بیان کرد: در طول این سال‌ها بحث آموزش برای کنترل و پیشگیری از آتش‌سوزی بسیار تأثیرگذار بوده و هست. لذا امسال هم برگزاری دوره‌های آموزشی را از اواخر فروردین‌ماه آغاز کردیم. این در حالیست که این دوره‌ها در سال‌های گذشته از اواخر فروردین‌ماه شروع می‌شد.
آموزش به سه هزار دهیار و بهره‌بردار
او یادآور شد: به طور متوسط در هر کارگاه نزدیک به ۸۰ تا ۱۰۰ نفر آموزش داده شده و می‌توان گفت حدود سه‌هزار نفر از افراد تأثیرگذار از جمله دهیاران و بهره‌برداران در این دوره های آموزشی شرکت کرده، آموزش‌های لازم را فرا گرفته‌اند و با عملیات مهار آتش و مدیریت میدان آشنا شدند.
موسوی عنوان کرد: دوره‌های آموزشی برای بهره‌برداران به صورت تئوری و عملی در مدت زمان هشت ساعت برگزار می‌شود. همچنین دوره‌ای تحت عنوان «تربیت مدیر میدان تخصصی حریق» ویژه مدیران با ۶ساعت عملی و ۳۰ ساعت تئوری برگزار شده که شرکت در این دوره از امسال جزو برنامه آموزش ضمن خدمت کارکنان سازمان جنگل و مراتع کشور قرار گرفته است.
احتمال بالای آتش‌سوزی به دلیل افزایش بارندگی و پوشش گیاهی
وی با بیان اینکه هر سال آمار آتش‌سوزی نسبت به تعداد آتش‌سوزی و مساحتی که در آن حادثه آتش‌سوزی رخ داده محاسبه می‌شود، گفت: در سنوات گذشته به واسطه خشکسالی احتمال آتش‌سوزی کمتر بود اما سال گذشته و امسال با وضعیت متفاوت‌تری روبه رو هستیم و بارندگی‌ها موجبات افزایش پوشش گیاهی را در استان فراهم کرده و احتمال خطر آتش‌سوزی بیشتر است. با این حال سعی کردیم با ارائه آموزش به اقشار مختلف جامعه از دانش‌آموزان گرفته تا بهره‌برداران و دهیاران آمادگی لازم را برای مقابله با آتش‌سوزی‌های احتمالی ایجاد کنیم.
موسوی افزود: خوشبختانه سایت همیار طبیعت هم بسیار فعال بوده و تعداد افراد قابل توجهی در این سایت ثبت‌نام کردند. استان فارس در سال ۱۴۰۱ به لحاظ تعداد همیاران طبیعت از رتبه دوم در کشور بهره می‌برد. بدون شک امسال می‌توانیم در این حوزه به رتبه اول کشوری نائل شویم.
مهیا کردن امدادو نجات کوهستانی
وی بیان کرد: متأسفانه در سنوات گذشته تعداد بسیاری از دامداران و حتی همیاران طبیعت در حادثه‌های آتش‌سوزی جان باختند. لذا سعی کردیم در سال جاری امداد و نجات کوهستان را هم در دستورکار قرار دهیم.
موسوی توصیه کرد: با نزدیک شدن به فصل گرما نیاز است مردم مراقبت‌های لازم را در پیش بگیرند و نکات ایمنی را به طور کامل رعایت کنند تا از آتش سوزی در طبیعت جلوگیری شود. متأسفانه مردم در فصل تابستان هنگام رفتن به دامان طبیعت اقدام به روشن کردن آتش می‌کنند.
توصیه به مردم برای روشن کردن آتش در طبیعت
وی ادامه داد: همزمان با گرم شدن هوا علوفه‌ها و درختان خشک می‌شوند که احتمال آتش سوزی‌های بسیار بزرگ در مراتع و جنگل‌ها به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد، به گونه‌ای که ممکن است با کوچک‌ترین جرقه، آتش با سرعت زیادی در سطح وسیعی از عرصه‌های منابع طبیعی گسترش پیدا کند و منجر به خسارت‌های جانی، مالی و از دست رفتن پوشش گیاهی شود. بنابراین لازم است گردشگران تا جای ممکن از آتش روشن کردن در طبیعت بپرهیزند و یا در جاهایی که پوشش گیاهی وجود ندارد آتش روشن کنند.
وی با بیان اینکه استفاده از اجاق‌های سنگی هم می‌تواند کمک شایانی به جلوگیری از آتش‌سوزی در طبیعت کند، گفت: همزمان با فصل برداشت محصولات زراعی از جمله گندم و جو و سایر محصولات در اراضی کشاورزی کاه و کلش بجای مانده در زمین‌ها توسط کشاورزان به آتش کشیده می‌شود که این امر نیز افزون بر اینکه موجب آلودگی هوا و خطرات زیست محیطی و آسیبی به زمین می شود باعث آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی و جنگلی خواهد شد.
ضرورت نهادینه‌سازی فرهنگ رفتار صحیح افراد و کشاورزان در عرصه‌های طبیعی و جنگلی
موسوی اضافه کرد: همان‌گونه که عامل سهل‌انگاری و خطای انسانی در وقوع آتش‌سوزی‌ها در مزارع و مراتع نقش دارد، نهادینه‌سازی فرهنگ رفتار صحیح افراد و کشاورزان در عرصه‌های طبیعی و جنگلی چه برای تفریح و تفرج و یا امور کشاورزی، قطعا بر کاهش وقوع چنین حوادثی اثرگذار است و باید به عنوان یک برنامه مهم از سوی دستگاه‌های مرتبط و مسئول دنبال شود. البته این فرهنگ در حال نهادینه شدن است و در حال حاضر مردم به منابع طبیعی با دید حفاظتی می‌نگرند. با این حال آموزش به اقشار مختلف جامعه جزو برنامه‌های ما هم بوده است.
وی با بیان اینکه آتش‌سوزی‌های جنگل‌های فارس در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال‌های گذشته کاهش چشمگیری داشته است، گفت: البته میزان آتش‌سوزی در هر سال را باید با توجه به شرایط همان سال در نظر گرفت. میزان بارندگی‌ها و عوامل طبیعی نقش بسزایی در آتش‌سوزی‌ها دارند.
چه شهرستان‌هایی در خطر آتش‌سوزی هستند؟
موسوی یادآور شد: ۷۰ درصد استان فارس را مرتع تشکیل می‌دهد و شهرستان‌های فیروزآباد، فراشبند، قیروکارزین، جهرم، اقلید، ارسنجان، کازرون و شیراز جزو شهرهای بحرانی فارس هستند که احتمال آتش‌سوزی در این شهرستان‌ها بسیار زیاد است.
وی با اشاره به اینکه در زمان وقوع آتش‌سوزی تشکل‌های مردم نهاد مشارکت خوبی برای مهار آتش داشته و دارند، افزود: در حال حاضر کارهای ترویجی مانند صخره‌نویسی و دیوارنویسی در اقصی نقاط استان به ویژه در ورودی پارک‌های جنگلی و تفرجگاه‌ها توسط تشکل‌های مردم نهاد و کوهنوردان انجام شده است تا این جملات هشداردهنده تلنگری به گردشگران برای مراقبت و نگهداری از طبیعت باشد.
بخش عمده آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های زاگرس
موسوی با اشاره به اینکه باید قدر منابع طبیعی و محیط زیست را بدانیم چراکه منابع طبیعی بستر حیات و توسعه پایدار استان است، گفت: بحث آتش‌سوزی‌ها در استان فارس باید مورد توجه قرار بگیرد و از آتش‌سوزی‌های عمدی جلوگیری شود.
کارشناس ارشد آموزش، ترویج اداره کل منابع طبیعی و آبخیزدار استان فارس اظهار کرد: در حال حاضر بخش عمده‌ای از این آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های زاگرس رخ می‌دهد. این در حالیست که جنگل‌های زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور و با ۶ میلیون هکتار مساحت، ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند و حوزه زاگرس تأمین کننده بیش از ۳۰ درصد آب شرب کشور است و اگر این عرصه طبیعی از بین برود با مشکلات بسیاری در تأمین آب مواجه خواهیم شد
لزوم حفظ و نگهداری از عرصه‌های زیست‌محیطی فارس
با توجه به اینکه استان فارس به دلیل برخورداری از اقلیم آب و هوایی ویژه، گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری را در خود جای داده به عنوان یکی از غنی‌ترین عرصه‌های زیست‌محیطی کشور به شمار می‌رود. لذا حفظ و نگهداری از این عرصه‌های طبیعی، یکی از مهمترین دغدغه‌های مردم فارس، به ویژه فعالان محیط زیست و حامیان طبیعت در این استان محسوب می‌شود که بایستی تدابیر لازم به منظور حراست از این ذخائر و منابع ارزشمند اتخاذ شود.
