شیراز تحلیل – در هنگام پژوهش درباره پیشینه فرهنگ ایران‌زمین، یکی از دوستان، این کتاب را به من شناساند و من این کتاب را از کتابخانه ابوریحان بیرونی شیراز در خردادماه 1403 گرفتم.
کتاب تاریخ اساطیری ایران نوشته ژاله آموزگار، نخستین بار در زمستان 1374 و یازدهمین بار در تابستان 1388 از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی در 3 هزار نسخه و 104 صفحه به بازار آمد.
در سخن سمت این کتاب درسی رشته زبان و ادبیات فارسی، پیشینه‌ای از راه‌اندازی سمت را اینچنین می‌خوانیم: یکی از اهداف مهم انقلاب فرهنگی، ایجاد دگرگونی اساسی در دروس علوم انسانی دانشگاهها بوده است و این امر، مستلزم بازنگری منابع درسی موجود و تدوین منابع مبنایی و علمی معتبر و مستند با در نظر گرفتن دیدگاه اسلامی در مبانی و مسائل این علوم است… شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 07/12/63 تأسیس «سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها» را که به اختصار «سمت» نامیده می‌شود، تصویب کرد.
فصل اول این کتاب در 12 صفحه با عنوان کلیات ، فصل دوم درباره سه‌هزار سال نخستین و سه بخش دنیای روشنایها و نیکیها (قلمرو اورمزد)، دنیای تاریکیها و بدیها (قلمرو اهریمن) و دورۀ پایانی سه‌هزار نخستین و آغاز سه‌هزار سال دوم، برخورد دو نیرو در 30 صفحه، فصل سوم درباره سه‌هزار سال دوم در 5 صفحه، فصل چهارم درباره پایان سه‌هزار دوم و آغاز سه‌هزار سال سوم در چهار بخش یورش دوم اهریمن، نخستین زوج بشر، فرزندان نخستین زوج بشر و پیشدادیان در 33 صفحه و فصل پنجم نیز درباره سه‌هزار سال چهارم و در دو بخش هزارۀ اول از سه‌هزار سال چهارم و هزاره دوم و سوم از سه‌هزار سال چهارم در 10 صفحه است.
ژاله آموزگار، پیشگفتار این کتاب را در دو صفحه نوشته است و در همان آغاز درباره اساطیر چنین می‌نویسد: اساطیر نشان‌دهندۀ فرهنگ و نحوۀ تفکر مردمان در دورانهای کهن است؛ زبان گویای تاریخی است از دورانهای پیش‌تاریخی… اساطیر نمایندۀ تداوم زندگی فرهنگی یک ملت و به نوعی تاریخ آن است.
می‌توان گفت ژاله آموزگار در شناخت اسطوره دو بخش فرهنگ کهن و فرهنگ رونده را در دو گزاره روبروی هم، بهره گرفته است که این دو گزاره جدا از هم، ما را به تناقض می‌کشاند؛ چرا که دو گزاره درهم تنیده نیستند و جدای از هم آمده‌اند.
در بندنوشت دوم نیز نیز می‌نویسد: در تهیه مطالب این مجموعه کوشش کرده‌ایم تا حد امکان از منابع اصلی و دست‌اول استفاده شود.
این که نوشتاری پژوهشی به‌ویژه پیشینه‌نگارانه، به منابع اصلی و دست‌اول پیوند خورده باشد، نشانه‌ای بر پژوهش موشکافانه، دقیق و درست‌تر می‌نماید؛ با این همه، آموزگار در هیچ‌جای کتاب، نه در پی‌نوشت‌ها و نه در بخش کتاب‌شناسی، به منابع اصلی و دست‌اول خود اشاره ندارد و همه منابع او، نوشتارهای پژوهشی یک سده گذشته است. هرچند او در بندنوشت 5 صفحه دوم پیشگفتار می‌نویسد: در نقل اسمهای خاص، ورش برگردان متداولِ غیرتخصصی را برگزیدیم تا خواندن آنها برای همۀ دانشجویان در سطحهای مختلف امکان‌پذیر باشد. به همین دلیل از دادن مرجع برای هر مورد خودداری شده است؛ ولی در همۀ موارد منابع دست‌اول مورد استفاده قرار گرفته‌اند. آثار ارزندۀ صاحبنظران این رشته نیز کاملاً مدّنظر بوده است.
آموزگار در بندنوشت صفحه دوم پیشگفتار می‌نویسد: در کتاب‌شناسی پایان کتاب فقط به معرفی آثار برگزیده‌ای پرداخته‌ایم که مطالعۀ آنها برای پیشبرد دانش اساطیری علاقه‌مندان به‌طور کلی می‌تواند مفید باشد. در این مجموعه، اسطوره‌های مانوی را نقل نکرده‌ایم؛ زیرا بافت آنها تاریخ‌گونه نیست و بخصوص با بافت اسطوره‌های نقل شده در متون اوستا و پهلوی و بویژه شاهنامه که بازگوکنندۀ روایتهای خداینامه‌ای است تفاوت دارد.
ورای همه‌چیز، می‌توان این کتاب را شناسنامه‌ای کوچک از همه اساطیر ایرانی دانست و برای هر ایرانی بالای 15 سال به بالا سفارش می‌شود.
فایل کتاب به شرح ذیل در اختیار است
