فارس سرآمد بازی های بومی و محلی،از یک قُل دو قل تا الک دولک

شیراز تحلیل – استان فارس به دلیل وجود تنوع قوم‌های مختلف دارای انواع بازی‌های بومی و محلی است که این بازی‌های خانوادگی به ویژه در ایام نوروز رنگ و بوی خاصی داشته است که می‌توان به بازی یک قُل دو قُل، الک دولک، جفتک چهار گوش و… اشاره کرد.

ایرنا نوشت،هر چند با روی کار آمدن شبکه های اجتماعی بازی های بومی محلی در بین مردم فارس کمرنگ شده است اما هنوز خانواده هایی هستند که به هنگام دورهمی چه در خانه و چه در دشت و دمن این بازی ها را انجام می دهند.

قدیمی های خانواده به ویژه آنهایی که مویی را سپید کرده اند با این بازیها بیشتر آشنا هستند و معمو لا هم آنها پیشنهاد می دهند که چه نوع بازی انجام دهند.

معرفی بازیهای بومی محلی فارس،بگیر بیو بالو ،سرکچلو

سر کچلو ،مچ اندازی ،سنگ سردار،کار ما کارو باره دیوه، کاسه کنار هندوسون، ترکه بازی ، آزنگه شیر، آس‌بازی، آسمون چه رنگه، آسیو تندترش کن، آگرگه، آلادینگو، اتل متل توتوله، اسب چوقی، اسب چه رنگه، استخوان مهتاب، الخترک، الک دولک، انگوربازی، اول خدای شنبه،این گل چه گل است، بادخوردن، بازی با دستمال، بازی محلی،باغ باغوک، برو وبیا، بشکن بشکنه، بگیر بیو ‌بالو، بندپا، بندک سرگو، بنددو، به کَس کَسونش نمی‌دم، پشتک وارونه، پله‌پله، پله فرنگی، تاپ‌تاپو اندر تپو میخ یا سپایه، تخم‌مرغ بازی، ترکه‌بازی، تُرنابازی، تنگ‌بازی، توپه‌میان، تیرمایه، تیر وقلعه از جمله بازی های بومی محلی استان فارس است.

جفتک چار گوش ، شش خانه بازی

همچنین جفتک چارکوش، جو به‌جو، چارقاب، چرخوک، چش‌چشوک، چلک‌مسه، چوپاسواری، چوق‌لیکی، حلال و حرام، حموم شا، مورچه‌داره، خاله رورو، خشّه، خواستگار بازی، داربازی، دستم راست، دست بجنبانک، دکّه‌بازی، دوازده‌ دوز، زنجیر پاره‌کن، زیر کالای، سردار سنگ، سک‌سکنا، سکل مهتاب، سنگ پراندن، سه قاب، شاه داد و بیداد، شش خانه‌بازی، شنبه یکشنبه، شیرگنده و شیرم دود از دیگر بازی های بومی محلی فارس است.

لی لی حوضک ، گرگم به هوا

شیر و خط، طاق یا جفت، طناب‌بازی، طناب‌بازی ، عامله‌آت زو، عروسک‌بازی، عمو زنجیرباف،عمو یادگار، قدش، قلاغ جیرجیر، قنطَره قنطَر، قوطور، کپروشک، کپ‌کپ، کرکوکی، کشتی دست به بغل، کلاغ پُر، کله روانک، کوش، گالبازی، گردوبازی، گرگم به‌ هوا، گرمس، گل ازتوته، گله‌بازی، گُله‌گود، گوبازی، گوسریچ، گو وچفته، لپری فرنگی، لیس، لی‌لی‌ حوضک، مدرسه‌بازی، مس‌توپه، منو تو شریک، نون‌بیار کباب‌ببر، واگو، هشتک به قلمپک، هفت‌ سنگ‌، هندوانه‌بازی و یه پام شله هم از بازی های بومی محلی فارسی هاست.

چگونگی انجام بازی های بومی محلی ،یک قُل و دو قُل

برخی از این بازیها، مانند یک قُل دو قُل به هنگام نشستن روی فرش در خانه می شود بازی کرد اما برخی دیگر نیاز به فضای بیشتری دارد که در دشت و صحرا می شود آن را انجام داد.

به هنگام سیزده بدر و یا روز طبعیت بازی های بومی محلی رونق خاصی دارد و هنوز هم خانواده ها با هم بازی می کنند و پیش از آن هم یارگیری صورت می گیرد و خانواده ها برای هم کُری می خوانند و حتی بزرگتر خانواده برای تیم برنده جوایزی به عنوان عیدی درنظر می گیرند.

هرکدام از شهرستان های استان فارس بازی های بومی و محلی خاص خود را دارند و پیش از انکه بخواهند بازی کنند برای کسانی که آشنا نیستند آموزش داده می شود و به نظر می رسد استان فارس بیشترین تنوع در بازیهای بومی محلی نسبت به استان های دیگردارد.

حلال و حرام،استهبان

حلال و حرام یکی از بازی های بومی محلی مخصوص شهرستان استهبان است که مانند بازی حرفه ای کریکت است و بیشتر آقایان این بازی را انجام می دهند.

توپ هایی که در قدیم برای این بازی استفاده می کردند از چندین تکه پارچه به شکل توپ در می آوردند و یا از توپ های جیری که از تیوپ دوچرخه ساخته می شد استفاده می کردند و بعد ها نیز از توپ تنیس استفاده شد و چوب دیگر ابزاری که در این بازی کاربرد دارد.

ابتدا دو تیم چهار تا پنج نفره تشکیل می دهند،تیم برنده بر اساس قرعه در بالای زمین و تیم بازنده در پایین با مسافت ۴۰تا ۵۰ متر مستقر می شود، تیم بالای زمین یک نفر چوب در دست دارد و دیگر ی هم توپ پرتاب می کند تا چوبدار به توپ ضربه بزند و باید سعی کند توپ را به مسافت زیادی پرتاب کند تا دیگر یارانش فرصت داشته باشند مسیر بالا تا پایین را طی کنند و تیم مدافع هم باید سریع توپ را آورده و به نفری که در حال دویدن است بکوبد و در صورتی که این اتفاق افتاد نفری که توپ به او اصابت کرده از بازی خارج می شود.

در صورتی که تیم پایین زمین بتواند توپ ارسال شده را مستقیم در هوا بگیرد تیم پایین برنده می شود و جایش را به تیم بالا خواهد داد و این کار تکرار می شود تا یک تیم برنده بازی حلال و حرام( حروم) شود.

آزنگه شیر ،بازی شیرازی ها

ابتدا به قید قرعه یکی از بازیکنان انتخاب می‌شود او خم می‌شود و به دیوار تکیه می‌کند و به اصطلاح شیر می‌شود، سایر بازیکنان هرکدام خود را عضوی از شیر دانسته با خواندن ترانه آزنگه شیر، بشین بشین، بالا بشین که سرِ شیر اومد بر دوش او می‌پرند به‌همین ترتیب بازی ادامه پیدا می‌کند تا آنکه بازیکنی به خطا نام عضوی از شیر را که قبلاً شخص دیگری انتخاب کرده بوده ببرد یا نتواند بر دوش شیر سوار شود یا در گفتار خود دچار لکنت شود از بازی خارج می شود.

اتل‌متل توتوله ،کازرون

در این بازی یک نفر سرگروه می شود و بقیه بازیکنان در یک ردیف کنار هم روی زمین می‌نشینند و پاهای خود را دراز می‌کنند، سرگروه ترانه‌ای می‌خواند و با دست روی پای بازیکنان می‌زند آخرین کلمه به پای هرکس افتاد، آن بازیکن باید پای خود را جمع کند، این بازی این‌قدر ادامه پیدا می‌کند که تنها یک پا باقی بماند و صاحب این پا بازنده است و باید چشمش را ببندد و روی سینه به صورت دمر بخوابد و سرگروه هم انگشت خود را به‌شکل سیخ یا سه‌پایه برپشت او می‌گذارد و با خواندن شعری از او می‌پرسد که آنچه بر پشت او قرار گرفته سیخ است یا سه‌پایه، اگر او درست جواب بدهد بلند می‌شود وگرنه سوال و جواب ادامه پیدا می‌کند.

حموم ما مورچه داره ،آباده

برای این بازی بازیکنان ابتدا دایره می‌زنند و دست همدیگر را می‌گیرند و گروهی می‌خوانند،حموم ما مورچه داره، دور و برش غنچه داره، بشین و پاشو خنده داره و در موقع گفتن ،بشین و پاشو باید بنشینند و بلند شوند. اگر کسی این‌کار را به‌موقع انجام ندهد از بازی کنار گذاشته می‌شود.

سک‌سکنا ،ممسنی

هر بازیکن برای خود تعدادی چوب نوک‌تیز دارد. نفر اول یکی از چوب‌های خود را بر زمین می‌زند. نفر بعدی باید طوری چوب خود را در کنار چوب نفر اول بزند که چوب او را بیندازد، بی‌آنکه چوب خودش بیفتد،اگر نتواند موفق شود بازی را می‌بازد، به این بازی در شهر کازرون تنگسه هم می‌گویند.

طاق یا جفت، عمو زنجیز باف

طاق یا جفت یکی دیگر از بازی های بومی محلی استان فارس است و بدین ترتیب، بازیکن مقابل باید حدس بزند که آنچه در مشت بازیکن است فرد است یا زوج. اگر حدس او درست بود برنده است.

همچنین عمو زنجیر باف بازی است که بازیکنان دست یکدیگر را می‌گیرند و زنجیری درست می‌کنند، یک نفر از میان آنها سرگروه می شود و از آنها سوال می‌کند و همگی با گفتن بعله به او جواب می‌دهند.

هربار با تقلید صدای حیوانی از زیر دست‌های زنجیرشده یکدیگر رد می‌شوند تا جایی که همه دست‌ها قفل شود و آنگاه زنجیر را آن‌قدر می‌کشند تا از یک جایی پاره شود.

مشاعره

از دیگر سرگرمی های رایج در عید نوروز فارس که هنوز هم انجام می شود بازی مشاعره است، این سرگرمی نه تنها نوجوانان و جوانان بلکه بزرگترها اعم از زن و مرد را به خود مشغول می دارد.

برای مشاعره دو نفر حاضر می شوند روبروی هم قرار می‌گیرند یکی از آنها مشاعره را آغاز می کند و شروع به خواندن بیت شعری از حافظ، سعدی یا شاعر دیگری می کند.

طرف مقابل او هم باید در پاسخ شعری را بخواند که حرف اول کلمه اول آن شعر با حرف آخر کلمه آخر شعری که خوانده شده یکی باشد.

مشاعره می تواند بین تعداد بیشتری صورت بگیرد، با این تفاوت که نفر اول شعری را می خواند و فردی در کنار اوست شعر او را پاسخ می دهد بعد از آن نوبت نفر سوم و به همین ترتیب تا آخرین نفر مشاعره ادامه دارد، برنده کسی است که شعرش بی جواب بماند.

استان فارس در میان سایر استان ها بیشترین تنوع در بازی های بومی محلی دارد و سرآمد کشور است.